Chánh phủ mất tiền bạc cất tiểu học, trung học, đại học đường mà không bắt nhà giáo đ ào luyện tâm đức cho kẻ thụ giáo, không cho môn học làm người vô chương trình, chỉ bắt thi các môn của trí mà bất kể các môn của tâm hồn thì chỉ tạo những thế hệ duy vật, vô hồn có ngày trở giáo hại chánh phủ và bắt chánh phủ cất sẵn cho họ tòa án, thêm lính cảnh sát, nhà thương điên, trại giáo hóa, nhà an trí v. Lấy ái tình làm mục đích: Trai gái lớn lên thì phải yêu nhau, kiếm chỗ thanh vắng tỏ tình yêu bằng những việc hôn hít, bằng câu chuyện tâm sự. Họ hiểu huấn lệnh của bạn hình như mau hơn bạn, có điều là nghe ẩu để làm bậy.
Tôi đã nói bạn trai tự nhiên tự cao. Một khía cạnh nữa của tâm lý bạn trai khi họ sống trong xã hội là óc thống trị. Phải tế nhị thu tâm họ mới thấy được hết những ưu khuyết của họ để ta đề cao hay bổ túc.
Brizeux muốn vậy nhưng lại làm thi sĩ. Người bạn trai vừa có đôi bạn một thời gian, có con, rồi trăm năm rủi ly trần, thường có những thứ tâm lý đặc biệt. họ lại còn khinh rẻ các vật mà tuổi họ đang sử dụng.
Khốn thay cho bạn gái nào trao thân đổi phận với họ. Nhưng tự nhiên từ cử chỉ đến ngôn phong họ tỏ ra uy quyền. Họ cần lẽ phải, một thứ lẽ phải được trình bày để tâm phục hơn là lý phục.
Trong buổi hoa niên, về óc tưởng tượng bạn trai thua bạn gái. Không phải lo cho nên thân hiểu theo nghĩa của cha mẹ họ. Tôi ngồi chơi trước cửa gia đình, tôi đi đến trường, tôi vô lớp, tôi đi phố, tôi ở công sở, tôi về thôn quê, tôi lên thị thành, tôi ở nước nhà, tôi sang ngoại quốc, tôi, thưa em, đã gặp bao nhiêu bóng chim xanh đáp cạnh cửa vườn lòng đầy gió dịu yêu đương của tôi.
Họ học đứng chót, họ làm mích lòng thầy, họ phạm lỗi gì đó họ sầu muộn thắm thía. Họ bắt đầu phán đoán, trí tuệ họ soi cho họ thấy một hai góc cạnh chân lý, họ đặt nghi vấn, họ bắt bẻ, họ lý luận, đúng hơn là lý sự. Nhưng khi ngã ra ngủ, ngủ như chết.
Lời nầy chẳng xa sự thật lắm. Ngay mấy trang đầu sách Sáng thế kỷ. Yêu là một bản năng.
Về cơ quan sinh dục, tôi đã trình bày theo khoa học trong cuốn Đời Uyên Ương ở chương ba. Còn ở thời ta, con lợn của Epicure bị các tà thuyết, các gương mù, các chất kích thích thần kinh không những phá chuồng lễ giáo, luân thường cho ra, mà còn quất cho nó nhảy cồng lên. Cha thì lạc hậu, nghiêm khắc, mẹ thì lỗi thời, ưa đay nghiến.
Cũng vì lý do nầy mà trong đời sống uyên ương vợ chồng sau thời gian sống chung nhau lâu, lúc gần nhau vợ hay bàn tâm sự, thích thú vị của sự trao đổi tâm tình, còn chồng hay bị cám dỗ ngày về sự tìm kiến nhục lạc. Ngày nọ cậu trốn giám thị leo cây thang chánh của trường, leo tận lên lầu thứ hai rồi kẹp tay vượn, tuột xuống cho đến tầng chót. Bận nầy cậu leo lên đỉnh cây dừa, dùng dao chặt lấy củ hủ nó và tuôn dừa như mưa bom.
Còn em trai coi bộ lôi thôi, thay đồ ra ngồi võng, nói qua loa trả lời vừa đủ khi chị dâu hay anh rễ hỏi. Một cuộc giao duyên không đi đến hôn phối keo sơn sinh ra biết bao nhiêu ác quả. Ơû chợ có múa lân, gánh hát, bạn trai vẫn vác bộ mặt hề của mình đi coi cách vô tư.