Nhưng bạn cũng không có thể tiêu non thời gian được. Mà trong luyện trí, một yếu tố quan trọng nhất là phải thấy gắng sức, khó nhọc, thấy nửa muốn làm, nửa muốn bỏ; cảm giác đó không thể có được, khi ta đọc tiểu thuyết. Bỏ qua lời tôi là bỏ qua lời khuyên quý báu nhất đấy.
Chúng ta không bao giờ có thêm chút thì giờ nào đâu. Bạn bảo ngày của bạn đầy công việc rồi, đầy đến tràn trề ra ư? Bạn bỏ ra một ngày đến mấy giờ để lo vần đề cơm áo? Bảy giờ, phải không? Và mấy giờ để ngủ? Bảy giờ nữa ư? Tôi xin tính thêm hai giờ nữa cho rộng rãi. Tới nơi ông thường phải đợi xe.
Bạn lựa một thời đại hoặc một đầu đề, hoặc một tác giả thôi. Thật ra, khó tưởng tượng được trạng thái tinh thần của một người đọc xong tập tạp bút của Hazlitt mà không muốn đọc ngay một vài bài thơ nào rồi mới ăn cơm. Muốn xiết chặt ngay vấn đề tiêu dùng thì giờ, tôi lựa trường hợp một cá nhân nào đó để xét.
Chẳng hạn khu vực âm nhạc (2). Tất cả các hiền nhân của mọi thời đều đồng ý về chỗ đó. Ai mà không hiểu luật biến hóa thì chỉ coi biển là một cảnh vĩ đại buồn chán.
Bạn sẽ nhìn kỹ từng nhạc cụ một và nghe thanh âm của nó; bạn sẽ biết một vài nhạc-cụ của Pháp khác của Anh ra sao, sao nhạc công này lãnh lương cao hơn nhạc công kia, mặc dầu nhạc cụ của họ không phải là thứ khó chơi như đàn vi-ô-lông. Thành một nhà chuyên môn cũng thú lắm chứ! Thơ bắt óc ta làm việc nhiều hơn tiểu thuyết, nếu trong thơ có phần tưởng tượng.
Phân tích cảm giác ấy, ta sẽ thấy trước hết là một nỗi lo âu, bối rối, chờ đợi, ngóng trông, mong mỏi. Thiên-tài cũng không được hưởng thêm, dù chỉ là một giờ mỗi ngày. Quyết tâm ngừng công việc lại để tránh cái nguy đó, là một giải pháp vô ích.
Học cái gì? Điều đó không thành vấn đề, từ xưa tới giờ nó chưa bao giờ thành vấn đề. Tôi nói vô cùng tĩnh mịch, vì có chỗ nào mà lòng ta được trầm mặc hơn là trong một toa xe đầy những ông đương yên lặng hút thuốc? Không! Tôi không thể để bạn vung vãi những viên ngọc thời gian vô giá như các ông Hoàng phương Đông được. Và khi đọc xong bạn thành thật tự hỏi còn ghét thơ nữa không? Tôi đã biết nhiều người đọc xong rồi, tự nhận rằng từ trước oán thơ là hoàn toàn nhầm lẫn.
Và càng ít suy nghĩ bao nhiêu thì càng ít có lý trí bấy nhiêu. Cho nên riêng tôi, tôi yêu sự gắng sức lắm. Bây giờ tôi xem ông ta sử dụng 16 giờ đó như thế nào.
y không đáng được tiếp tế thời gian, phải khoá công tơ lại cắt thời gian của y đi". Trước khi tới bến xe, bạn phải kéo nó về có tới bốn chục lần. Tập thể dục sáng và chiều, chỉ mười phút thôi, mà bạn thấy sức khỏe tăng lên suốt ngày, tới vẻ mặt của bạn cũng thay đổi hẳn nữa.
trọng chương trình là một cách vừa phải, sống một cách không quá khắc khổ, mà cũng không thả lỏng quá, là một việc không dễ dàng lắm như những người thiếu từng trải thường tưởng lầm đâu. Học không phải là để thông hiểu văn chương, biết nghệ thuật hoặc một môn học nào khác, mà là để tự biết mình. Chương trình lập ra thì phải theo nhưng không được coi nó như một ngẫu tượng phải thờ.